Нюр бетли, ариу тилли устазым

Дунияда кёп инсанла бардыла, бирлери бла нени  юсюнден ушакъ этерге билмейсе, башхала бла  сёлешгенингден  хайыр  кёрмейсе. Бирде уа аллай  сейир  адамла  тюбейдиле, тенгиз  кибик  теренле, ачыкъ  жюреклиле. Ала   бла  ушакъ  этсенг,  сейир  боласа,  хар  сёзлери  да  жюрекге  балхам  болурча алай  тамаша затланы къайдан  биледи деп.  Аллай  инсан  устаз  болса уа, ол окъуучугъа керти байлыкъды. Тюз айтылады, устаз болгъан ол да энчи  фахмуладан  бириди.  Аллай таза жюреги бла бу ишни сюйген, чынтты устаз болгъан, миллетни огъурлу къызы, халкъны атын игилик бла айтдыргъан Аппайланы Мустафаны къызы Ларисады.

 Кёпле аны фахмулу поэтнича, телевиденияда аламат бериуле  бардыргъаны  бла, Мечиланы Кязимни  атын  жюрютген  фондну  таматасы директору  деп  таныйдыла. Алгъаракълада «Кюн суулада суратла» деген ат бла назму китабы да басмаланнганды. Назмулары ариу тилли болгъаны себепли белгили  жырчыларыбыз  алагъа  макъам  салып  жырла да  этедиле.

 Бизни тёлюге уа аны чынтты педагогнуча таныргъа насып болгъанды.  Бир жол анга тюбегенимде: «Бюгюнлюкде устаз болуп ишлерге  амалым  болмагъанлыкъгъа, мен кесими не заманда да устазгъа  санагъанма.  Педагогика колледжде тюрлениуле ючюн, малкъар тил бла адабият бёлюм жабылып, сабийлени окъутургъа онгум болмагъанын ангылагъан кюнюмде  мен  ёлген этгенме»,- деген  сёзлери  эсде  къалгъандыла.  Ол хар дерсде да студентлеге: «Билимсиз врач бир адамны санын сакъат  этгенликге,  аман устаз сау классны жанларын сакъат этерге боллукъду»,-дей эди.  Сабийлеге устаз уллу сюймеклиги бла, таза жюреги бла барыргъа керегин чертгенлей тургъанды. Кеси да ол жоругъун бир  заманда  да  бузмагъанды.

Аны тилини ариулугъуна, байлыгъына, сабийлеге сюймеклигине  сукъланырчады. 2005-2015 жылланы Лариса Мустафаевна Къабарты -Малкъар къырал университетини Педагогика колледжинде малкъар адабиятдан окъутуп  тургъанды. Аны  хар  дерси да  студентлеге  байрам кибик  бола  эди  десем,  жангылмам.

Ол хар  таулу  сабийге  окъууну  бошап  кетгинчи  экинчи  ана  болуп  тургъаны  ючюн хар бири да  ыспас этедиле.  Соруулары, жюрек къыйынлары  болгъанла барысы да  анга  келе  эдиле.  Хар бирине да сёзю бла, амалы  бла  да угъай  демегенди  ол.  Кёп кере группаланы кураторлары биз  тургъанлыкъгъа  сени  излейдиле  таулу  сабийле  деген  кезиу  да  болгъанды. 

  Педагогикагъа, адабиятыбызгъа сюймекликни студентлерини жюреклерине асыры  сингдиргенден, бюгюнлюкде ол  тёлюню барысы да  башха профессиялагъа  кёчмегенлей  устазлыкъ,  малкъар  тил  бла  байламлы  жерледе  ишлейдиле.  Ол а керти да бийик жетишимди устазгъа.

Булунгу таулу эллени эм ариу, къаяла къуршалагъан жерлеринден  бириди, Лариса  да  анда туугъанды, ёсгенди.  Юч къарындашны эгечиди.  Анасы Баштакъланы Хаджи-Муратны къызы Фатимат школда элли беш  жылдан  аслам малкъар тил бла адабиятдан окъутхан,  терен  билимли,  кёп  сабийни  тюз  жолгъа  салгъан  устазды. Юйюрде Лариса эм гитче болгъаны ючюн, аны биргесине школгъа,  устазла  тургъан  кабинетге  да  элтирге  тюше  эди.  Жашаууну ол кезиуюн эсгере: «Манга устазны даражасы  не  заманда  да  бийик  жерде  болгъанды.  Анам  да  алай  ёсдюргенди, уллугъа, гитчеге да  намыс  берирге  керекди деп.  Сабий  заманымда устазла  журналланы  алып, классларына  барсала,  алагъа  къарап  сукъланнган  эте  эдим, кесим да журналны алып, сабийлеге билим  берип,  белгиле  салыргъа  асыры  сюйгенден»,- дейди ол.

Аны жашауунда  анасындан  сора, бу  усталыкъгъа сюймеклик  салгъан биринчи  устазы Атаккулланы Аминат болгъанды.  Окъуучуларын жыйып, хар  жылдан  уллу  Чегем  сууну  боюнуна элте  эди. Алай бла табийгъатны  жай,  кюз  арты,  къыш,  жаз  башы  къалай  келгенлерин  кёргюзтюп, туугъан  жерлерини  къаллай  ариу  тюрсюнле  бла бай  болгъаны бла шагъырейлендиргенди.   «Къудуретни тамашалыгъын, кечеги кёкню кёз къакъмазча ариу жарытхан  жулдузланы туугъан элимде   болмаса  кёрмегенме. Бир жол да устазым аллай табийгъатха къараргъа элтгенинде, тереклени  ичинде  бирини  чапыракълары  битмегенине  жарсыгъаным  эсимдеди.  Жайда  да  чапыракъсыз  тургъанды жарлы,  баям, муну  анасы  болмаз  деп, сагъыш этген эдим.  Айтырым, табийгъатны жюреги бла кёре билмеген, устаз да, поэт да  болалмайды. Аллай ариу жерде жашагъан а  жазыучу  болмай  къалай  къалсын»,-дейди  Лариса.

Школну бошагъанындан сора педагогика колледжге барады. Анда  билимге  итиндирип  окъурча  усталагъа тюшгенин айтады.  Дерсге иги хазырланып барыр ючюн а, биргесине жашагъан къызчыкъ бла кече бир бирге  дерсле берип  хазырлана  эдиле.

  - Таулу  элде,  адетге,  намысха  къаты болуп  ёсгеним, уллу  сёлешген  да  бизде  айыпха  саналгъаны да баямды.  Физкультурадан  дерс  бергенимде,  манга  эм  къыйын  залны  бир  жанында  башха  жанына  дери  къычырыргъа  болгъан  эди.  Урок бошалгъанындан  сора  уа,  анда  окъутхан  устаз  къатыма  келип,  сен  терс  жолну  сайлагъанса,  сабийле  бла  къаты  болургъа  керекди,  сен а жумушакъ адамса дегенинде,  жюрегими  бек къыйнап  жилягъан  эдим. Алай кесими эм иги умутуму къоймагъанма. Окъууну бошап, Булунгуда школда ишлерге кирип, журналны  алып,  сабийлени  окъутургъа  кабинетге  бара  тургъанымда,  бу  дунияда  менден  насыплы  адам  болмагъанча  суна  эдим,- дейди ол. 

Анасы Фатимат  юйде  да  не  заманда  да  устазлай  тургъанын  да  чертеди. Дерс бардырыргъа планны  жазаргъа  болуш  десе,  ол  бу  усталыкъны  кеси  сайлагъанын  айтып,  къыйын  болса  да,  тап  этерге  юйренирге  керексе  деген  болмаса, аны  кеси  этип къызны  эркелетмегенди. 

Талай  замандан  а  кеси  да  юйюр  къурап,  Нальчикге  кёчерге тюшген  эди.  Алай бла устаз ишин 24-чю мектепде бардырып тургъанды.  Жарсыугъа, элде  бла  шахарда сабийлени ана  тилни  билгенлери  бирча  тюйюлдюле. Дагъыда Ларисагъа  орус  тилде сёлешген  окъуучуланы  да бередиле малкъар тилге юйретирге. Алагъа билимни иги берир ючюн, кеси амалла къурап, суратла бла  юйретип  башлайды  таулу, оруслу  сабийлени  да.

 Бир кере уа школгъа комиссия келеди. Ала аны  беш дерсинде  олтуруп,    кеси  сабийлеге  тилни билдирирге амалла  къурап, гитчеле  дерсге  кёллерин салып  кюрешгенлерине  сейир этедиле.  Андан сора хар семинарда да методист Борчаланы  Азрет  анга  бийик  багъа  берип тургъанды.  Алай  бла  устазны  билим  бергенин  жаратып, 2005 жылда  педагогика колледжде  ишлерге  чакъыргъандыла.

- Ол манга  бек къыйын  кёрюннген  эди. Мени окъутхан устазлагъа  бийик  багъа  бергениме,  алагъа тенг болуп къалай  ишлерме  деп.  Жолда  аллыма  чыгъып  къалсала да,  уялып, аланы  намысларын  бийик  кёрюп,  бугъарыгъым  келе  эди. Алай   манга  ана тиллерин  билирге сюйюп, устазлыкъны жолун  сайлагъан  студентле  келгенлери  манга  бютюнда  къанатла  битдире эди, - дейди  Лариса.

Белгилисича, педагогика колледжде дерсле берирча малкъар литературадан материалла жокъдула. Аны ючюн аланы барысын да устаз кеси къураргъа керек  болгъанды.  Алай Лариса бир кере да дерсине хазыр  болмагъанлай, планланы  жарашдырмай келмегенди.  Сабийлени сейир этдирирча материалланы жыйышдырып тургъанын да  энчи  белгилерчады.

Ол кезиуде педагогика колледжни башчысы Бийчеккулланы Нина Харуновна эди.  Аны бла  бирге  тиллерине  уллу  сюймекликлери болгъан Лариса Мустафаевна  бла  Апполаны Фатима Касымовна  ишлегени себепли, колледж  малкъар  адабиятны бла маданиятны арысы  олму  болур  дерча  эди.   Хар белгили поэтлени, жазыучуланы, композиторланы юбилейлерине  жоралап, уллу байрамла  бардырылып  тургъаны  кёплени  эслериндеди. «Аллай  байрам  къурайбыз  десек, кече онекиге  дери ишни  тамамлагъынчы   кетмеген  заманларыбыз  да  болгъанды», -  дейди ушакъ нёгерибиз. Студентле  бла  ишлеген кезиуюнде  Лариса  бир  сабий  бла  жюрек  къыйын  болмагъанын  айтады.  Барысы бла да  бир  тилли  болала  эди. 

- Хар сабийге  да  тап юйюрде  ёсерге  насып  берилмейди.  Къыйын юйюрде  жашагъан  бир  къызчыкъ бар  эди.  Мен анга ишден юйюме  келсем да  къайгъыргъанлай тургъанма. Бир жол а жарсып турмаз ючюн, аны  юйюме  келтирип,  биргеме  жашатыргъа  умутлу  да болгъан  эдим.  Хар бирине да алай эдим. Тюз кесими сабийлеримича  сюе эдим,- дейди ол. 

Бюгюнлюкде Лариса баш иеси Заниколаны Алим бла эки жашны ёсдюредиле.  Ала да окъугъан, ишлеген жерлеринде миллетибизни атын  игилик  бла  айтдырыргъа  уланладыла.  Ол юйде да бир заманда да устазлыгъын унутмагъанын чертеди. Юйде сабий да  эм  алгъа  анасыны  ариу  къылыкълы,  ариу  халли, низамлы  болгъанын кёрюп  турургъа  керекди,  бютюнда сабийни  кёлюн эриши сёз  бла  тапсыз  зат  бла  тюшюрюрге  жарамагъанын чертеди. Юйде  хар  нени  да  тиширыу  тутады,  аны  ючюн   а кесин  керти  анача жюрюте  билирге  борчлуду, дейди. Шахарда  жашаргъа  тюшгенине  да, ана  тилге да  къаты  болгъанды,  сабийле  саддан келселе,  юйде  орус  тилде  сёлешселе, ыразы  болмагъанлай:  «Артха  бурул  да,  таулу  болуп  къайт»,- деп,  малкъар тилни сингдиргенди, аны  не  заманда  да  жорукъча  тутхандыла.

Бюгюнлюкде Лариса телевиденияда да кёп магъаналы бериуле  бардырады,  аладан  бири «Ана тил» деген ат бла  барады. «Мен аны  энчи сюеме,  анда  кесими  устазча  кёргеним  ючюн.  Мечиланы Кязим  атлы  фондха  да  башчылыкъ  этерге чакъыргъанларында да,   сабийле  бла  ишлерге  керек  болгъанын эшитип, ыразылыгъымы  билдирген  эдим. Сабийлени айныу жаны  бла  ишлени  школда эталмагъанымы   мында  этерме  деп», - дегенди ушакъ нёгерибиз.

Бюгюнлюкде фонд  керти да  Ларисаны  башламчылыгъы  бла сабийлени миллет  сезимлерин  ёсдюрюрча  кёп  магъаналы  проектле  тамамлагъаны баямды.  Мындан  ары да  чынтты устазгъа   ишин  бардырып  турурча  саулукъ  тежейбиз. 

Темуккуланы Амина.
Поделиться: