«Умутну юзерге жарамайды»

Бардыла алыкъа алимле дарман табалмагъан ауруула. Аладан бири онкологияды. Ол адамны къайсы жеринде да болургъа болады. Аланы  барысына да халкъда «ол аман ауруу» неда «рак» дейдиле. Жарсыугъа, шёндюгю дунияда ала жайыладан-жайыла барадыла. Аланы бизни республикада багъыу амалланы юсюнден  КъМР-ни онкодиспансерини хирургия бёлюмюню онкологу Жашууланы Аслан бла ушакъ этгенбиз. 

- Баям, рак болгъанын билген адамла  тюнгюле болурла. Къаллай пациентлеге болушургъа тынчыракъды?

- Ауруулары эртте билиннгенлеге. Арт заманда ковид бла байламлы кёпле ёпкелерини халын тинтгендиле. Аны хайырындан бир-бирледе биринчи-экинчи стадияда онкологиялары ачыкъланнганды. Ол игиди, нек дегенде, ёпке рак болгъанлыкъгъа, кёп заманны кесин билдиртмей турады, ахыр стадияда ачыкъланнганда уа, аны бакъгъан болмагъанча къыйынды.

Мени айтырыгъым: жыл сайын поликлиникада медосмотр этерге керекди. Башлана тургъан ауруула къанны, сийдикни анализлеринде ачыкъ кёрюнюп къаладыла. Алагъа къошакъгъа УЗИ, рентген да онкология болгъанына шагъатлыкъ этселе, терапевтле саусузну бизге мычымай жибередиле. Заманны оздурургъа жарамайды. Хар саусузну багъыуу  энчиди. Кимге химия, лучевой этдиргенден сора, операция керек болады, башхасына уа къуру операция.

- Врачха ышансанг, сау боллугъунга ийнансанг, теркирек къайтышаса деген хапарла кертимидиле?

- Кертиси бла да, врачыны билимине, усталыгъына, адамлыгъына да ышаннган, мен сау болуп, алыкъа кёп жылланы ишлерикме деп толу ийнаннган, элгеннген, арсарлы адамдан эсе тынчыракъ, теркирек сау болады. Сёз ючюн, фашистлени концлагерьлеринде ийманлары болгъанла кёбюрек жашагъанлары белгилиди.

 Ийман, жашаугъа сюймеклик бек болушадыла. Адамны саныны-чархыны ауруулары бла жаныны жашауу, ич дуниясы байламлыдыла. Ичинде оту ёчюлюп, жашауну багъаламагъан, жашаргъа сюймеген саусузну бакъгъан болмагъанча къыйынды.

- Баям, ахшы умутларын юзмегенлеге биз билмеген, ангыламагъан кючле да болуша болурла?

- Биз онкодиспансерде этеригибизни этип, болум а ахырысы бла да тюрленмей, адамны юйюне  ашырып къойгъандан сора, ол а артда саппа-сау болуп къалгъан кезиуле да болгъандыла. Сёз ючюн, ёпкелери рак болгъан бир эр кишини багъа кетип, бир зат да эталмагъаныбыздан сора, юйюне жиберебиз. Бир къауум замандан аны онкодиспансерде кёрюп къояма, сексен килограмм ауурлугъу болгъан кислород баллонну кётюре тургъанлай: аны бир жерден башха жерге элтирге керек эди.

Сейирге къалама. Ол а Россейде бир кырдыкла бла кюрешген устагъа баргъан кёреме. Ийнанамысыз, дарманла болушмагъан адамгъа кырдыкла болушхандыла, аны ёпкелери бюгюнлюкде саппа-саудула. Аны ючюн айтама: умутну юзерге жарамайды. Былайда бир затны чертирге сюеме: официальный медицина битеу саусузлагъа да келишмейди, жюреклери, бюйреклери ауругъанла аны кётюрмейдиле, ала башха багъыуланы излейдиле.

- Сиз ишлеген онкодиспансерде багъылмай, Россейни башха онкология араларына барыргъа эркинмидиле саусузла?

- Сёзсюз. Хар Россейни инсаны къайсы шахарда, къайсы докторда багъылама десе да, анда багъылыргъа эркинди.

- Нальчикде онкодиспансерде врачла да жетишмейдиле, аппаратура да бек эскиди деген хапарла жюрюйдюле?

- Он жыл мындан алгъа кертиси бла да алай эди. Алай бюгюнлюкде шёндюгю мардалагъа келишген, багъалы аппаратурабыз да барды, врачла да жетишедиле.

- Бир жол онкодиспансерде  врач бла ушакъ эте тургъанымлай, бир саусузну анасы келип, жашыны юсюнден сорады. Врач а : «Къолубуздан келгенни этебиз, алай сизни жашыгъыз аны ауруууну юсюнден толу хапарны жууукълагъа айтыргъа эркинлик бермегенди», - деген эди.

- Хау, энчи информация закон бла къорууланады. Врач билгенни саусузну бек жууукъ адамлары окъуна билмезге боладыла.

- Усталыкъны ёсдюрюу врачха бек магъаналы ишди. Онкодиспансерде аллай амалла бармыдыла?

-Жыл сайын мени аллай курслагъа жибередиле, анда хар эшитгеними, билгеними мында коллегаларыма айтама. Медицина бек терк айнып барады, мени билимим барды деп, тынчайып турургъа жарамайды. Бюгюннгю билим тамблагъа келишмей къалыргъа боллукъду. Алгъын хар онкология ауруудан къыйналгъан жууукъ заманда жашаудан кете эди. Энди уа, кёресиз да, кёп жылланы ишлерине жюрюп, бек тап жашайдыла.

Мени акъылыма кёре, билими болгъан адам аны башхалагъа берирге борчлуду. Мен университетде «хирургия эм онкология» деген ызны, медицина колледжде уа «хирургия» ызны дерслерин бардырама. Жаш адамланы окъутууда къарыууму аямайма.

- Бу аман аурууну жыл сан бла чеклери бармыды?

- Жарсыугъа, угъай. Алгъын кёбюсюнде тамата адамла ауруй эдиле, энди уа жаш адамла да, сабийле да…

-Не затны ызындан чыгъады рак?

- Бу соруугъа шарт жууап жокъду. Бир-бирде уллу къыйынлыкъ сынагъан, жюреги къыйналгъан адам ауруп къалады. Дагъыда осал экология да онкологиягъа себеплик этеди. Биз не зат ашайбыз, къарачыгъыз бир. Ашыбыз – химия, сууубуз да тюйюлдю таза, хауабыз да алай, ала барысы да саулукъну бузадыла. Анга къошакъгъа стрессле, ишсизлик, тамблагъы кюннге ийнаныу болмагъаны, адамланы араларында сюймекликни таркъайыуу, кёрюп болмауну уа кюч алыуу, кир ниет, жарлылыкъ, абызырау…кёпдюле сылтаула. Биз къыйын дунияда жашайбыз. Аны эсде тутуп, бир бирибизге сакъ болайыкъ.