Айтхылыкъ инсанны тукъум тасхалары

Быйыл 21 январьда тарыхда энчи жер алгъан Владимир Ленин дуниядан кетгенли 100 жыл толады. Ол болдургъан уллу ишле, аны акъылы, теренлиги бусагъатда да кёплени сейирге къалдыргъанлай турадыла. Бачаманы тамырлары уа къайдан болурла деген соруу а тарыхчылагъа бюгюн-бюгече да тынчлыкъ бермейди. Аны юсюнден материалны Леонид Млечинни «Московский комсомолец» газетде жазгъанларына таянып хазырлагъанбыз.

Большевиклени немислилеге ишлейсиз деп 1917 жылда жаз башында окъуна терслеп башлагъандыла. Совет Союзну заманында аны юсюнден сёз кётюрюуню унамагъандыла. Перестройкадан сора уа, къырал «темир эшиклерин» ачханда, Россейге эмигрантланы жанындан большевиклени аяусуз аманлагъан китапла къуюлдула. Кесини тарыхын терен билмеген россейли жамауат а ауарагъа къалды: «Октябрь революцияны большевикле немислилени ахчаларына болдургъан кёреме. Лениннге кайзерни баш штабымы оноу этип тургъанды. Германия Биринчи дуния урушда хорлатмаз ючюн, большевиклени болушлукълары бла Россей империяны бузгъанды. Аны орус къаны бек азды, ол себепден ол патриот болурму эди».

Владимир Ильич юйюрюню юсюнден кёп айтыргъа сюймегенди. 1922 жылда, анкетада соруулагъа жууапла бере, былай жазгъанды: «Атам халкъ училищелени директоруду». Атасыны жанындан аппасыны юсюнден а «билмейме» деп, чорт кесип къойгъанды. Билмегенмиди огъесе айтыргъа сюймегенмиди? Ол ёлгенден сора, жыйырманчы жыллада, Ильичге табыннганла аны тукъум терегин къурашдырыуну къолгъа алгъандыла. Архив документлеге кёре, Ленинни анасыны жанындан аппасы, Александр Дмитриевич Бланк, чюйютлю болгъанды.

Аппасыны юсюнден

Житомирде туугъан Израиль Бланк ара шахарны Сампсониев килисасында православный диннге айланнганды. Ол заманда анга жангы ат да атайдыла – Александр Дмитриевич. Ол казна ахчагъа Медицина-хирургия академиягъа да киреди. Диплом алгъандан сора ара шахарда алгъа полициячыланы врачы болуп турады, артда уа Тенгиз ведомствода къуллукъ этгенди. Ахырында уа Пермьге врачла жаны бла управагъа инспектор болуп кёчеди. Надворный советник деген чын да алады. Ол а бийлени санына къошулургъа эркинлик береди.

1829 жылда Александр Бланк Анна Иогановна (Ивановна) Гроссшопф (Грошопф) бла некях этдиреди. Аны атасы немисли эди, Россейге XVIII ёмюрню ахырында кёчюп, ётмекни тышына сатыу бла кюрешгенди. Анасы уа Анна Беата (Анна Карловна) Эстедт болгъанды. Аны ата-бабалары уа Швециядан эдиле.

Алагъа жаш туугъанды –Дмитрий. Артда уа беш къыз къошулгъанды. Тёртюнчюлери Мария Ленинни анасы болгъанды. Александр Бланк дуния революцияны бачамасы боллукъ туудугъун кёралгъанды. Ма ол туугъан 1870 жылда ауушханды. Анга жетмиш бир жыл бола эди.

1924 жылда 14 ноябрьде партияны Ара Комитетини секретариаты «ж.Елизаровагъа Ульяновланы юйюр тарыхларын тинтирге» буюргъанды. Бачаманы тамата эгечи Анна Ильинична Елизарова-Ульянова ол жумушха жууаплы кёзден къарагъанды: чюйютлю аппасыны документлерин окъуна тинтмей къоймагъанды. 1932 жылда 28 декабрьде Анна Ильинична Сталиннге былай жазгъанды: «Аппам бла байламлы документле ол жарлы чюйют юйюрден чыкъгъанын, житомирчи саудюгерчини жашы болгъанын, туугъанда крещение этилгенин да кёргюзтедиле… Бизни юйюрюбюзню ол шартларын Владимир Ильич билмей ёлгенине бек жарсыйма.

Аппабыз чюйютлю болгъанын жашырыуну тюзге санамайма. Аны ачыкъ этиу хата келтирлик тюйюлдю, аны къой – антисемитизмге къажау кюрешге себеплик этерикди. Нек дегенде халкъ асламланы Владимир Ильичге хурметлери бек уллуду. Аны себепли ол шартны букъдурургъа бир тюрлю сылтау жокъду. Кеси да семит миллетни акъылы, фахмусу башхаладан энчи болгъанына шагъатлыкъ этеди. Ильич аны хар заманда чертгенди, миллетлени къатыш болгъанларыны да туудукълагъа хайырлылыгъын да. Ильич чюйютлюлени юлгюге келтирип болгъанды».

Сталин аны юсюнден кишиге жукъ айтмазгъа буюргъанды. Александр Бланкны миллетини юсюнден документлени архивден чыгъаргъандыла да, партияны АК-не бергендиле.

Алай тарых таурухла уа тохтамай эдиле. Чюйютлю аппаны энди къалмукълу ынна алышханды. Анга уа Ленинни юсюнден роман жазгъан Мариэтта Шагинян себеплик этгенди. Толу тинтилмеген бир шартха таянып, ол Ленинни атасыны жанындан ыннасы Анна Алексеевна Смирнова къалмукълуду, деп жазгъанды. Ленинни жаякъ сюклери кенг болгъаны ючюн кёпле татарлы суннгандыла.

Сталин аны китабын арталлыда жаратмагъанды. 1938 жылда 5 августда АК-ни Политбюросуну бегиминде аны аяусуз сёкгендиле: «Мариэтта Шагинянны Ульяновланы эмда Ленинни сабийлигини бла жашлыгъыны юслеринден романыны биринчи китабы политика жаны бла хаталыды, идеологиябызгъа къажауду».

«Уллу политика жангылыч» ючюн Ленинни юй бийчеси Надежда Константиновна Крупскаяны терслегендиле. «Жолдаш Крупская ВКП(б)-ны АК-не билдирмей, андан эркинлик сурамай, андан жашырын этгенди ол ишни, алай бла Ленинни юсюнден китап чыгъарыу жаны бла партия борчубузну кесини энчи эмда юйюрюню ишине буруп къойгъанды, Ленинни жамауат эмда энчи жашаууну бла ишини, аны юйюрюню юсюнден жаланда ол жазаргъа эмда билдирирге эркин болгъанын кёргюзтгенди. Алай этерге Ара Комитет кишиге бир заманда да бир тюрлю эркинлик бермегенди».

Мариэтта Шагинянны романы алай нек чамландыргъанды? Анга жууапны Совет жазыучуланы союзуну президиумуну бегиминде табабыз: «Шагинян Ленинни, айтхылы пролетар революционерни, адам улуну акъылманыны, орус халкъ сайлагъан эмда аны миллет ёхтемлиги болгъан адамны миллетин терс кёргюзтеди».

Къысхасы, Россейни бачамасы Ленин жаланда оруслу болургъа керек эди. Аны ата-бабаларыны араларында оруслула болмагъанларыны юсюнден айтыргъа жарамагъанды. Алай, сёз ючюн айтханда, Мариэтта Шагинян суннганча къалмукъ къаны болмагъаны тохташдырылгъанды. Владимир Ильични атасы оруслу эди. Николай Васильевич Ульянов, аны ата-бабаларыча, жалнагъа ишлеген элли болгъанды. Къанны тазалыгъы къайгъы этдиргенлени анга даулары жокъду. Жаланда Ленинни анасы, Мария Ульянованы, даулайдыла.

Къарыусузлукъну кечмегенди

Кертиси бла Ленинни ыннасы Анна Грошопфну немисли эмда шведли тамырлары болгъанды. Алай ол шарт кимге керекди? Чюйют къанны процентлерине жаланда нацистле къарагъандыла. Владимир Ильични уа оруслу болмагъан ата-бабалары бардыла деп эслеп эсинде да жокъ эди. Эрттегили Россейде миллетни айырып кюрешмегендиле, «тыш» къан къаллай бир болгъанын тергемегендиле. Жаланда дин башхалыкълагъа магъана бергендиле. Православие алгъанланы оруслугъа санагъандыла.

Ленинде немислиледе болгъан ышанла бар эдиле. Врачланы, инженерлени, коммерсантланы араларында жаланда немислиле кючлюге саналгъандыла - ма алай эди Россейде тёре. 1922 жылда февральда Владимир Ильич кесини орунбасары Лев Каменевге былай жазгъанды: «Немислиледен юйренигиз, эринчек россейли коммунистле деп айтып турмай, устазлагъа да немислилени алыргъа керек болур деп турама. Ансы сёзден ары бармайды ишибиз».

Шёндю аны ол сёзлерин башха тюрлю ангылайдыла, ол орус халкъны эниш этгенди деп. Аны ючюн аямай терслейдиле. Алай а Ленинни сёлешген халин билирге керекди – жууукъларына, тенглерине окъуна ол хатер этмегенди, айтырын артха салмагъанды. Энчи адамланы, сау партияланы, къауумланы, халкъланы окъуна да сёгер ючюн къоймагъанды, жанларына тиерме деп къоркъмагъанды. Патриотлукъну да университетни профессору, биринчи къырал думаны депутаты Максим Ковалевский айтханча ангылагъанды: ол бизни мёхеллигибизге, къарыусузлугъубузгъа, кемчиликлерибизге алай къызыучу эди, аланы тюз да алайда тамыры бла юзюп алыргъа хазыр болгъанча. Башха къыралланы бла халкъланы жамауатларыны кемчиликлери бла къолайсызлыкълары аны жанына аллай бир тиймегендиле».

Шпионласыз, сатхычласыз деп къуру большевикле терсленип къалмагъандыла. Онжетинчи жылда немислилеге ишлейсиз деп хар кимге да айтхандыла. Не сунайыкъ да? Россейде керти окъуна императордан башлап большевиклени башчыларына дери барысы да немислилегеми сатылып эдиле? Не хазна. Германияны бюджети ол заманда асыры тозурагъандан, алай этер деп ийнаннган къыйынды. Эштада, онжетинчи жылда болгъан къозгъалыула немисли ахчагъа болдурулмагъанлары тюзюрек болур.

Петроградда къалауурланы бёлюмюню ахыр таматалары генерал Константин Глобачев былай жазгъанды: «Германия керти да 1917 жылны февраль революциясын хазырларгъа къатышханмыды, деп сорадыла кёпле. Айтып къояйым: Германиягъа орус революция сунмай тургъанлай келген насып болгъанды. Орус Февраль революцияны жаланда оруслула болдургъандыла».

Тыш къыраллы разведкалагъа аланы къолларындан келмезлик ишлени атаргъа, шпионла аскери уллу къыралны тарыхын, къадарын тюрлендирирге боллукъду деп сунаргъа да керек тюйюлдю.