Тау этеклени къыйырында орналгъан эл

Тау этеклени къыйырларында  орналгъан эллерибизни юсюнден билдириулени окъуучуларыбыз сюйюп сакълайдыла. Бу жол Тамакъла деген Огъары Жемталаны башында къуралгъан элибизни юсюнденди хапарыбыз.     Анда философия илмуланы кандидаты Жангоразланы Мухаммат алгъын тау эллерибиз къалай къуралгъанларыны юсюнден айтады. Сайтыбызгъа къарагъанланы материал бла шагъырей этебиз.  

Белгилисича, малкъар тилде «тамакъ» деген тар жерни белгисиди, «ла» уа кёплюк санны аффиксиди. Элни аты ол эки сыртны араларында орналгъаны бла байламлыды. Аны узунлугъуна тар къолла созулупдула, алай ол жерледе уа адам жашамайды. Тамакъла Къабарты-Малкъарны Черек районунда, Тёбен Жемталагъа киреди. Черек сууну онг жанында, Сукан сууну уа сол жагъасындады кеси уа.

Алгъын заманлада малкъарлыла, Тамакълада жылны бир кезиуюнде жашап, къошлада малла тутуп, бахчала этип тургъандыла. Жыйырманчы ёмюрню ал жылларында Зылгыдан бир талай юйюр мында сау жыл узуну туруп тебирейди.

Ол къауумгъа Тогъузаланы Атай эм Бёзюлары киргендиле. Аланы къошлары аякъ тиреп айныгъандан сора, ала журт да саладыла. Сора бери саулай юйюрлерин да кёчюредиле. Атай, Сванетиядан терекчикле келтирип, уллу алма бахча да жаяды. Аланы ызларындан башхала да тебирейдиле бу жерге.

1912 жылда мында эл къуралады. 1913 жылда уа, Терк рузламагъа кёре, ол, официальный даражалы болуп, Малкъарны эллерини санындады.

Совет власть келгенден сора,  Тамакъла Зылгыны эл советине бойсуннганлай келеди. Эллиле, жарсыулары болса, Зылгыгъа жетер ючюн, агъач ичи бла Ынцыттыгъа, андан Чирик кёлге, ызы бла уа Тёбен Малкъаргъа кётюрюлген жолну баргъандыла.

1925 жылдан 1944 жылгъа дери мында юйюрлери бла Бёзюланы Таукъан, Къурман-Алий, Махамет, Хажи-Мырза, Ханту, Гуталаны Хасан, Хамзат, Кёккёз, Бегийланы Таубий, Тогъузаланы Хажибатыр, Аубекир, Къазакъланы Цукай, Горойланы Гитче, Жютю, Цациу, Кёккёз, Хакяша, Къайсын, Айса жашагъандыла.

Кёчгюнчюлюкге дери Жемтала бла Тамакъланы ортасында юйле болмагъандыла. Аны себепли эл тюз агъачлы тауладан чыкъгъан жерде орнатылгъанча кёрюннгенди.

Жемталада, Тамакъла къуралгъынчы, Черек аууздан кёп юйюр жашагъанды. Аланы санына Абайлары, Айдаболлары, Мысакалары, Темиркъанлары, Улбашлары, Жангоразлары, Дюгерлилары, Заммайлары, Мисирлары, Къудайлары, Бёзюлары эм башха тукъумла да киргендиле. Революциядан сора бий тукъумланы келечилерин мындан къыстагъанлары белгилиди.

Кёчгюнчюлюкде тамакъчыланы асламысы, Къыргъызгъа тюшюп, «Хорлам» бла «Большевик» колхозлада уруннгандыла. Къайтхандан сора бир-бир юйюрле башха элледе тохтагъандыла. 1956 жылгъа мындагъы журтла хазна сакъланмагъандыла, бу тийреледе къайнагъан тири жашауну юсюнден а, тилсиз шагъатча, алма бахча билдиргенди. 1957 жылны ал кезиуюнде адамла алгъын журтлары болгъан жерледе жангы юй мурдорла                              салгъандыла. Администрация да ол болумгъа угъай демегенди.

Нальчикни обкомундан Улбашланы Исмайыл жамауатха уллу эллеге жыйышыгъыз, тюз жерледе юйле ишлегиз, дегенине ол заманда хазна киши къулакъ салмагъанды.

Алай бла «Сукан-Суу» колхоз да къуралады. Ары Тамакълада жашагъанла бла Огъары Жемталаны адамлары киргендиле. Сора тамакъчылагъа тынч болурча аланы Огъары Жемталагъа кёчюрюрге оноу этиледи. Алай жамауат унамагъанын  кёргенде, таматала алагъа Огъары Жемталаны эл советини бойсунууундан чыгъарып, Жемталагъа къошулурча тилек къагъыт жаздыргъандыла. 1957 жылда Тамакъла жерлери бла Жемтала элге киреди. Элни архитектурасы, жерине кёре, энчи болгъанды. Юй мурдорну тюбюне уллу ташла салгъандыла, ол фундамент орунуна эди. Юйлени ичлеринде уллу ожакълары бла печьле ишлегендиле.

Жыйырманчы ёмюрню 20-чы жылларында ишлеп тебиреген школда биринчи устазлыкъны Зылгыдан Жангоразланы Алийни жашы Магомет этгенди. Таулула сюргюнден къайтхандан сора уа,  Жылкъыбайланы Ибрагимни юйюнде гитче классланы окъуучуларына деп школ ачхандыла. Ибрагим анда Жемталада орта билим берген школгъа жюрюялмагъан сабийчиклеге дерсле бергенди.

Динни тутхан мында кёп эди, алай, жарсыугъа, мында межгит ишленмегенди. Жыйырманчы ёмюрден башлап бюгюнлюкге дери ёлгенлени Тамакъланы къыйырында къабырлада асырайдыла.

Бусагъатда бу элде Баллилары, Бёзюлары, Герийлары, Глашлары, Горойлары, Къазакълары, Тогъузалары, Эндрейлары жашайдыла. Топонимикасында Атайны къошу, Акъ къаяла, Акъ къумалуучу, Жыл къычырыучу, Кюз Къош, Къайсынны тереклери, Мырыла, Сабан ызла, Суу-Ара, Тамакъла къабырлары, Туунзла, Тюз, Хызыр чалыучу, Чепеллеу ыстауаты, Чегетли бахчала, Черкес Сырт, Ылгыбас, Элбуздукъ дегенча атла тюбейдиле.

Поделиться: