Халкъыбызны пелиуан жашлары

Халкъыбызда пелиуанла алгъын кёп жаратылгъандыла. Хар ауузну кесини жигити болгъанды. Кючлери бла къарыулары Беш Тау элден тышында айтылгъан жашла бла эриширге кёпле итиннгендиле. Аллайладан бири Чабдарланы Жубуран болгъанды. Кеси заманында ол бек къарыулугъа саналгъанды. Ол къурагъан оюнладан бизге ючюсю жетгендиле.
Аладан биринчиси атланы жегип бардырылгъандыла. Экисин, чындыла боюнларын ачытмазча этип, арт аякъларына жетип юркютмезча, кёнделен къылычланы тап жарашдырып салып, къылычлагъа да бир къулач узунлукълары болгъан жиплени къысып, къыйырларын тюйюмчек этедиле. 
 
Эки атны да алларын кери айландырып тохтатхандан сора, жиплени тюйюмчек къыйырларын бир къол бла къаты тутаргъа керекди. Андан сора атланы камичиле бла уруп, экеулен юркютген этедиле. Ол заманда тюйюмчекле  къолдан ычхынмай, ала тыйылгъанлай къалсала – хорлагъан ол болады.
Чабдар улуну экинчи оюну къапчыкъны будайдан, арпадан, тарыдан болса да толтуруп, аны атда чабып бара сермеп жерден алыу бла байламлыды. Бухчакълары ёрге айланнган къапны алай сермеу бек къыйын ишледен бириди дейдиле. 
 
Къол кючю уллу болгъан Жубуран къарыуу бла кёплени сейирсиндиргенди. Той-оюн болгъан жерледе аны тёгерегинде къачан да аслам халкъ жыйылгъанды. Ол да аланы сейирсиндирирге бек сюйгенди. Мал союлгъан жерде базукну хайырлана, пелиуан дагъыда бир оюн къураучу эди. Аны кёпле болдуралмагъандыла. Анда эр кишиге ёрге туруп, эки къолу бла базукну алып, билеклерин алгъа узатып, аны бир бюкгенлей сындырыргъа керек болгъанды. Экинчи, ючюнчю кере кёрюрге жарамайды. 
 
Нартланы заманындан жортуууллагъа дери келе-келсек, Ёрюзмекден къарыулу болмагъанды. Андан бери уа Загъаштокъланы Чепеллеу, Улбашланы Уча, Мысакаланы Къара-Бий бла Сары-Бий, Мамашланы Баян, Ксаналаны тукъум башын ачхан Атарал,  аны туудукъларындан бири Эрменбий, Байсыланы Аталай къарыу сынагъан жерледе, ат жараулада  озуп болгъандыла. 
Халкъ жырланы аламат айтхан Мокъаланы Зантууду бла Каркаланы Къыден уллу санлы, къарыулу адамла болгъандыла. Сёз ючюн, бир жол Зантууду ёгюзню союп, этин терисине чулгъап кётюрюп кетген пелиуан болгъанды. Алай таш кётюрюп чабышыуда Къыденнге хорлатханы себепли, анга  ёз атын берген эди. 
 
Огъары Малкъардан Таулуланы Бий-Солтан бла Асанланы Хаджи-Мурат татлы тенгле болгъандыла. Экиси да арыкъларын жерге  салдырмай, ала саулай Кавказны айланып чыкъгъан жашла эдиле. Эки батырны да жашауларын 1919 жылда акъ къазакъла юзгендиле.
Миллетибизни аллай кючлю жашларындан бири Болатланы Адил-Герий болгъанды. Ол эки ёгюз сюркеген томуроуну инбашына женгил кётюрюп кетгенди. Сора таш юсюне минип, союлгъан къочхарны баш бармагъы бла тутуп терисин алай сыдыргъанды. Токъсан жылында аугъан чалгъыны сабыны къыйырындан эки бармагъы бла буруп, ёрге сюеп къойгъанды. Къыртишге олтуруп тургъанлай бир аягъын алгъа узатып, къоллары бла болушмай, экинчи аягъыны юсюне ёре туруп къалгъанды. Дагъыда аны жумдуругъун не къарыулу адам да ачалмагъанды. Кеси заманына кёре, ол болмагъанча кёп тил билгенди. Орус, черкес, чечен, эбизе, дюгер тилледе сёлешгени себепли, къайда да жарашып, ишге, сёзге да къошулуп къала эди. 20-чы ёмюрню аллында Къарачайгъа бичен ишлерге баргъанында эки чалгъычыны орунуна хакъ алып тургъанды деген хапар жюрюгенди. 
Бир жол Уллу Малкъаргъа Бахсан ауузундан къонакъла келедиле. Ала Темуккуланы туурала (жерни аты) тийресинде алагъа огъары малкъарлыла тюбейдиле. Пелиуан Бёзюланы Бийнёгер да алайгъа жууукълашады. 
 
- Жашла, бу ууаныкны Черекни бирси жанына ким ётдюрсе да, ат багъасы ахча саугъа берликме, - дейди къонакъланы жыйын таматалары. 
Терк  окъуна ууаныкны аудуруп, юч аягъын бирге байлап, сыртына кётюрюп, ары жанына ётдюрюп тюшюрген Бийнёгер къонакъла Мухол бла айланып келгинчи  тууарны къатында сакълап туруп, ат багъасын да алып, элчи жашла къатына къайтхан эди. Аны ёсюмю он къарыш, ауурлугъу уа 150 килограммгъа жете эди. Ол 100 жылы толуп,  къабыр юлюшюн 1956 жылда Алма - Ата шахарда тапханды. 
 
Темуккуланы Исмайылгъа уа таш атыуда хазна адам жеталмагъанды. Бир жол ол аны 23 атламгъа сызгъан эди. Ол кёрюмдюню къатына жууукъ да биреу окъуна болдуралмагъанды. 
Жарсыугъа, халкъыбызны быллай сейир адамларыны атларын  асламында жаланда тукъум келечилери биледиле. Башхаланы аланы юслеринден хазна хапарлары жокъду. Аны себепли бизни борчубуз миллетибизни аллай келечилери бла окъуучуларыбызны танышдыра турууду. 
Поделиться: