Къадалып кюрешсенг, итинсенг, не къыйын муратынгы да толтураллыкъса

«Заман» газетге гимнастика бла кюрешген къызчыкъланы аналары сёлешип, аланы тренерлери Елена Продуновагъа ыразылыкъларын билдиргендиле. Тиширыула айтханларыча, ол келгенли алай кёп заман озмагъанлыкъгъа,  къызчыкъла бла жашчыкъла жетишимле болдуруп башлагъандыла.  

Кертисин айтханда, Елена Продунова битеу дуниягъа аты айтылгъан гимнасткады. Ол Россейни спортуну устасыды, Дунияны, Европаны чемпиону, Олимпиада  оюнланы эки кере призёруду. Ол угъай, спорт  гимнастикада бир ненча элементге аны аты аталгъанды. Ол 1997 жылда Лозаннада Дунияны чемпионатында    секирген элементни уа бюгюннге дери да адам  къайтаралмагъанды. 

Энди уа белгили гимнастка Къабарты-Малкъарда жараула бардырады.  Елена Сергеевнагъа тюбер мурат бла Нальчикде сабий стадионнга   барып,  ол  гимнастикагъа къалай келгенини, кавказлы сабийлени санлары спортну бу тюрлюсюне къалай жарашханларыны эм кёп башха сейир затланы юслеринден ушакъ этгенбиз.

- Елена Сергеевна, республикада спорт гимнастикагъа сейир уллумуду?

- Кертисин айтханда, мингнге жууукъ сабий юйренеди, аланы жартысы уа жашчыкъла болгъанларын айтыргъа сюеме. Кавказ тутушуу айныгъан регионнга саналады, алай гимнастикагъа эр киши спортду деп шарт айталлыкъма. Аны бла кюрешген артда спортну къайсы тюрлюсюнде да жетишимли боллукъду.    Республикада фахмулу сабийле кёпдюле. Сёз ючюн, Дисана Кудаева  Россейни чемпионатына сайланнганды. 

-  Кесигиз да айтхансыз, Кавказгъа гимнастика артыкъ тёрели спорт болмагъанын. Алай сизге жараула бардырырча битеу мадарла этилгенмидиле?

- Бир тренер да хар зат да жетеди, жукъ да керекмейди деп айтырыкъ тюйюлдю. Биринчиден, битеу чырмаула да ахча бла байламлыдыла. Команда бла башха регионлагъа барып, эришиулеге къатышмасанг, сынау жыяргъа, фахмулу  сабийлени атларын белгили этерге къолдан келлик тюйюлдю. Гимнастика жаш адамланы спортуду. 9-10 жылынга дери кёрюмдюле, хорламла  кёргюзтмесенг, артда кеч боллукъду. Алай команда бла тышына чыкъгъан къыйынды. 

Дагъыда оборудованияны жангыртыргъа керекди, ол а багъады. Сёз ючюн, жаланда кюйюз юч миллион, брусьяла  200-250 минг сом турадыла.  

- Кавказлы сабийлени санлары спортну бу тюрлюсюне ушайдыла дерчамыды?  

-   Мен сынаулу специалистча шарт айталлыкъма: ала гимнастика бла кюреширге жаратылгъанчадыла. Къызчыкъла къарыулудула, алай аны бла бирге субайдыла,  жарашыулудула.   Сёз ючюн, Къабарты-Малкъарда 20 сабийден 15-син айырдым эсем, Ростовда  неда Американы бирлешген шатларында, алада да тренер болуп ишлегенме, жаланда 2-3 сабийни  сайлаучу эдим секциягъа.   

Алай табийгъат берген фахмуну да тюз хайырланыргъа керекди. Бешжыллыкъ къызчыкъны спортну бу тюрлюсюн сюерге, жетишимлеге итинирге, чемпион болургъа юйретирге тийишлиди.  

-   Юч-тёрт жыл мындан алгъа Къабарты-Малкъарда гимнастиканы аты айтылгъан да этмегенди. Сабийлени шёндюгю жетишимлеге аты белгили чемпион юйретгени кёллендире болурму?

- Аны юсюнден ата-анала айтыргъа керекдиле. Алай адам сайлагъан ишин сюймесе, аны зорлап чемпион эталлыкъ тюйюлсе. Кертисин айтханда, мен низамлыкъны сюйген, къаты тренерме. Алай спортда жетишимли болургъа излей эсенг, итиниулюк керекди, халинг да къаты болургъа тийишлиди. 

- Сабийни гитчеликден да сен хорларгъа борчлуса, чемпион боллукъса деп юйретген тюзмюдю?

- Сёзсюз, хау! Адамны, анга беш жыл толгъан эсе да,   жашауунда мураты болургъа тийишлиди. Кюн сайын ишлеп, къадалып, кюрешип турсанг,  анга жетиширигинге сёз да жокъду. 

Гимнастика Кубик Рубикге ушайды. Аны жыйгъан къыйын кёрюннгенликге, къадалып ишлеп, кюрешип, битеу къарыуунгу, фахмунгу салып турсанг,    чемпион да боллукъса, алтын майдал да аллыкъса. Спортну башха тюрлюлеринде жараула 2-3 сагъат бара эселе, гимнастла уа залда 7-8 сагъатха дери кюрешедиле. Ол къаллай ауур иш болгъанын мен бек иги билеме. 

Бирле, бу гитче балачыкъланы алай къыйнаргъа жюрегинг къалай тёзеди, деп соруучудула. Хау, мени айтханымы, излегеними толтургъан тынч тюйюлдю. Алай ансыз чемпион боллукъ тюйюлсе. Гимнастика джунглиге ушайды – жаланда къарыуу, фахмусу болгъан чыгъаллыкъды алгъа. 

- Сизни атыгъыз битеу дунияда да белгилиди.  Алай уллу шахарда юйретмей, Нальчикде къалгъаныгъызгъа уа сокъуранмаймысыз?

- Бир заманда да угъай! Биринчиден, Нальчикге къалай келгеними айтайым. Эрттенден да Хачим Мамгехов бла шуёхлукъну жюрютеме. Ол бюгюнлюкде Бахсанны башчысыды. Кёп жылланы   мени бери чакъырып тургъанды. Бир беш жыл мындан алгъа уа   спортну ахырда къойгъанма, анга къайтырыкъ тюйюлме, деп тура  эдим. Алай къадар мени Нальчикге келтиргенди. 

Адамны бир сферада уллу сынауу,  билими бар эсе, ол башхаланы да юйретирге борчлуду. Спорт бла профессионал халда кюрешген, хорламла болдургъан кёпле бюгюнлюкде, жарсыугъа, тренер ишни бардырмайдыла. Ол а спортну айныуунда эсленмей къалмайды. 

Нальчикде ишлегенинге  сокъуранмаймыса деп соргъанса. Тамбла окъуна Америкагъа, Бразилиягъа сёлешип, ары кетип къалыргъа онгум барды. Бу эки къыралда да гимнастика бек айныйды, мени бир ненча кере чакъыргъандыла,  сакълап да турадыла. Алай не ишни да мурдорундан башлагъан игиди. Ол заманда  кемчиликлени кетермей, ишни башдан аякъгъа  кесинг сюйгенча къурайса. 

- Гимнастиканы Россейде не заманда да бек сюйгендиле.    Аны шёндюгю болуму къалайды?

-Жарсыугъа, биринчиликни Америкагъа бергенбиз.  Кёп фахмулу тренерле Россейден ары кетгендиле, ала тыш къыраллы спортчуланы совет системагъа кёре юйретип, чемпионла этгендиле. 

Допинг бла байламлы  даулашла да халны андан да осалгъа жетдиргендиле. Алай, мен акъыл этгенден, гимнастикада допинг ахырда керемейди.  Программангы хазырлай,   бир ненча элементни кемчиликсиз толтурур ючюн кёп заманны къоратаса.  Секирген, чапхан да бир къарыу бла этесе, дарманла ичип, алагъа къошама десенг, травма алмай къаллыкъ тюйюлсе. 

Мен Лозаннада кесими  сальтому секиргенден сора, битеу специалистле сейирге къалгъан эдиле. Ийнанып болалмай эдиле, аны кеси аллыма этгенме деп. Допингни кечеди-кюндю деп къарамай, бир ненча кере алгъан эдиле. Алай манга дарманла угъай, тренирими ышаныулугъу, къадалып ишлегени, мени къарыуума ийнандыргъаны болушхандыла. 

Болсада хал тюрленирикди, Россей  гимнастикада биягъы алчы къырал боллукъду деп шарт айталлыкъма. 

- Эришиулеге, Олимпиадагъа тансыкъ боламысыз?

- Аланы тюшюмде окъуна кёрюучюме.  Эришиулени кезиуюнде кёлюм къалай кётюрюлгенин ачыкъларгъа сёзле окъуна табаллыкъ тюйюлме. 

- Спортну бу тюрлюсю бла къалай кюрешип башлагъансыз?

- Мени Ростовда секциягъа анамы эгечи келтиргенди. Не заманда да тири, сиркиу сабий болгъанма. Мен врачланы юйюрюнде ёсгенме. Анам   профессионал спорт бла кюрешгеними артыкъ бек жаратмагъанды, саулугъума къайгъырып. Алай  мени сайлауума бюсюремегинин бир керечик да айтмагъанды, жетишимлериме биргеме къууанып, жарсыуларыма къайгъырып тургъанды.  

Биринчиден, мени художестволу гимнастикагъа бередиле. Алай анга ахырда бюсюремегенме. Бир жол  спорт гимнастиканы залына тюшеме – анда уа канат, бревно, перекладина… Художестволу гимнастикада жаланда топчукъла, алай аланы да бермеучю эдиле бизге. 

Залда адам да жокъ, терк окъуна канат бла ёрлейме. Алайлай залгъа Елена Сергеевна Печенжиева – мени биринчи тренерим – киреди. «Къоркъамыса?»-деп сорады. «Угъай!» -дейме. Ма алай башланады мени уллу спортха жолум. 

- 1997 жылда  Лозаннада Дунияны чемпионатында жетишимлеригиз спортну сюйгенлени бек сейирсиндиргенди. Сиз аллай кючлю программаны кёргюзтюрюксюз деп  кёплени эслеринде да жокъ эди…  

- Башында да айтханма, гимнастикада былай боллукъду деп, алгъадан да билирге жарамайды. Ол жыл нек жетишимли болгъанды?  Тренерими болушлугъу бла манга гимнастика ахырда башха жанында ачылгъанды. Хар этген элементни да сезип, ангылап башлагъанма:  секирген заманда къаллай кюч салыргъа кереклисин, техниканы да.  Дагъыда ахырда къоркъмай тебирегенме. Гимнаст мыйым ёсген эди дерчады. 

Лозаннада  бек кючлю болгъанма, санларымы, жюрегими, битеу сезимлерими къолгъа алгъанма. Бирле  уллу травмаларынг болгъанлай, аягъынгы сыннганы да иги къатмагъанлай   аллай кючлю программаны къалай кёргюзталгъанса деп сорадыла. Алай  къадалып кюрешсенг, итинсенг, не къыйын муратынгы да толтураллыкъса. 

- Нальчикде шуёхла уа табалгъанмыса?

- Мен адамлагъа ачыкъма. Керек болса уа, чемпионлугъум бла хайырланыргъа угъай демейме. Алай олимпиадала, чемпионатла да бошаладыла. Къаллай бийиклеге жетишсенг да, адамлыкъ даражангы сакълагъан   магъаналыды.  

Бюгюнлюкде уа жашаууму жангы кесеги башланнганды – тренерлик.  Гимнастикагъа сабийлеге болушур ючюн къайтханма. Бери жюрюген къызчыкъла Елена Продунова атлы  элементлени къайтарсала, менден насыплы адам болмаз. Къысха замандан а Олимпиадада Къабарты-Малкъардан спортчуну аты айтыллыгъына ишеклигим жокъду. Мурат салыннганды, энди анга жетиширге борчлубуз.