«Окъуулу адамлагъа тынгылап турлугъунг келеди»

Бюгюнлюкде бизни жаш тёлюбюзню кесине жашауда къайсы жолну сайларыгъын алгъадан окъуна толусунлай ангылагъаны, билгени бютюнда ышандырады. Ала не усталыкъда кеслерин кёре эселе да, ол жаны бла билимли, окъуулу болургъа да итинедиле.

Бюгюннгю ушакъ нёгерими – Жанатайланы Азинатны – да аллай ышанлары бютюн кёллендиргендиле. Аллай жашларыбыз бла къызларыбыз бар къадарда миллетибиз да айнырыкъды деген сагъышха дагъыда бир кере келтиргендиле.

Ол Быллымда ёсгенди. Алай эсе да, Тырныауузну бешинчи номерли гимназиясын алтын майдалгъа бошап, Москваны М.Ломоносов атлы къырал университетини филология факультетини «Ата журтлу филология» ызыны бюджет бёлюмюне кирип, анда окъуй турады. Ары окъуугъа тюшер ючюн а, ол дагъыда вузну кесинде берилген сынауну жетишимли жазгъанды, башхача айтханда уа, битеулю конкурсдан 82 балл алгъанды. Биз аны бла окъууну, жаш тёлюню юслеринден да ушакъ этгенбиз.

- Азинат, бюгюнлюкде, жашаугъа тюрлю-тюрлю жангы эмда сейир усталыкъла келген заманда, филологияны жаш тёлюге сейири недеди?

- Окъугъанла, бийик билим алгъанла кёп болгъанча кёрюннгенликге, арт заманда окъуулула, башхача айтханда уа, тюз жазгъанла эмда сёлешгенле аздыла деп келеди кёлюме. Биз бир затны жазгъанда къалай халатсыз жазаргъа керек эсе да, сёлешген да ма алай, ариу, шатык этерге керекбиз. Аллай адамгъа тынгылап турлугъунг келеди, ол кеси да  сейир болады, анга кёре аны окъуулу болгъанын да ангылайса.

Бюгюнлюкде, жарсыугъа, биз ара телевиденияда жангылыкълагъа тынгыласакъ, бериулеге къарасакъ окъуна, алада дикторла, бирсиле да тюз сёлешмегенлерин, сёзде басымны тап салмагъанларын, грамматиканы тийишлисича хайырлана билмегенлерин кёребиз. Ол шарт а жарсытмай къоймайды.

Арт кезиуде компьютер технологияланы сайлап, бу жаны бла усталыкъла келир заманны усталыкъларыдыла деп, алагъа тюшюндюрген сюйгенле асламдыла. Алай эсе да, анда да окъуулулукъ керекди. Сёз ючюн, телефон бла билдириу жаза туруп, халат болса, ол да эриши кёрюнеди деп, анга да сакъ болургъа кюрешеме. Кесиме бир жерде иш излер эдим деп къарасам да, сайтлада жазыулада халатланы кёрсем, алагъа ышанырыгъым, ишге барлыгъым да келмей къалады.

Бирле филологияда окъугъанланы жаланда устазла болуп ишлерик сунадыла. Алай эсе да, бу усталыкъ андан эсе да къайда кенг болгъанын кесигиз ангылайсыз. Алайды да, бу окъуу бла газетде, телевиденияда журналист, диктор да болаллыкъма. Илму бла кюрешсенг да сейирди.

Гитчелигимден бери да сахнада назмула, къара сёз бла жазылгъан чыгъармала окъуп келеме. «Живая классика» Битеуроссей эришиуню республикалы урумунда (2018ж.) биринчи жер алып, «Артекге» да баргъан эдим.

Дагъыда филологияны сайларгъа манга устазым Хаджиланы Халимат Зейтуновнаны адамлыгъы, дерсин билген даражасы да себеплик этгендиле. Ол бизни асыры иги окъутхандан, барыбыз да сынауланы жетишимли бергенбиз. Сёз ючюн, репетиторгъа жюрюмей, орус тилден – 94, литературадан а – 96 баллгъа тийишли болгъанма. Аны ючюн а окъуугъа бюджетге тюшгенме. Бу усталыкъны алгъан ишсиз къаллыкъ тюйюлдю деп да ийнанама.

- МГУ-да филология белюмде билим алгъан эм къыйыннга санала келеди. Аны алай нек болгъанын бу усталыкъгъа бирси жерледе окъугъанла да ангыларыкъдыла. Къыйын болгъанмыды санга биринчи курсунгда?

- Кертисин айтханда, окъуу, программа жаны бла да бек къыйын эди. Алай а, насыпха, группабызда жаланда тогъуз студент барбыз да, аны хайыры бла тынчыракъ болады. Нек? Биз не къадар аз болсакъ да, преподавательлени хар бирибизге да эс бурур заманлары анга кёре кёп болады. Сора дерсден да кетмейсе, нек дегенде ары бармай къалсанг, кёзге кёрюнюп къаллыкъса.

Бизни анда окъутханла барысы да кеслери орус литератураны, тилни башха-башха бёлюмлеринден студентлеге дерсликле жазгъан адамладыла, эрттеден бери да ишлеп келген профессорла. Аланы кёрсенг, эски совет фильмге къарагъанча боласа. МГУ-да филология корпусха кирсем да, кесим Советлени къыралыны кезиуюне тюшгенча кёрюнеди. Алай эсе да, ол манга хычыуунду. Аны айтханым, университетде филологияны окъутуу амалла эрттеден да тохташдырылгъан ахшы тёрелеге таянып бардырыладыла.

Жыл санлары уллайгъан устазларыбыз а билимлиликлери, окъуулулукълары бла кимге да юлгюдюле. Сёз ючюн, аланы арасында Мария Леонтьева Ремнёваны, Елена Алексеева Нефёдованы айталлыкъма.

- Бу факультетде чертип айтырча бек кёп эмда терк окъургъа керек болады. Жаланда аны бла къалмай, чыгъармаланы тинте билирге, аланы юслеринден критиклени жазгъанларын да окъургъа къалай жетишаласа?

- Билемисиз, суратлау чыгъармаланы окъургъа берилсе – ол манга сейирди. Алай а, бизге асламысында статьяланы да бередиле. Аланы окъугъан а, жашырмай айтсам, манга сейир тюйюлдю.

Сора кёпле терк окъууну техникасына тюшюнюп, бир ингирге 500 бетни окъугъанла бардыла, неда чыгъармаланы аудио тюрлюлерине тынгылайдыла. Биз а асламысында чыгъарманы башларын хар бирибизге бёлюп, артда аны бир бирибизге айтабыз, неге эс бурургъа тийишлисин да эсгертебиз. Алай бла уа аны магъанасын, авторну жазыу энчилигин да бютюн терен ангылайбыз. Арабызда шуёхлукъну жаратылыууна да ол себеплик этеди.

Менден къалгъан къызла барысы да оруслуладыла. Бириди жаланда Москваны кесинден. Бирсиле уа Россейни узакъ жерлериндендиле. Биринчи заманда бирси миллетлени арасында окъуялмам, алагъа илешалгъан да эталырмамы деп къоркъгъан эдим.

Алай а, насыпха, ала кеслерин бирсиледен ёрге кётюргенле тюйюлдюле. Интернетни хайыры бла алгъа келинни баш ауун алгъан, бирси адетлени да кёргюзтгенме да, бек жаратадыла. Бизни бир тойгъа чакъырымыса дегенлей турадыла.

Сора Газаланы Алимни жырлагъанын салып, сёзлерин орусчагъа кёчюрюп ангылатсам, къаллай терен магъана бла айтыладыла деп, авторун да соруучудула.

Бир тенг къызымы уа «Эльбрусоид» къурагъан тюбешиуге элтген эдим да, анда къарачай-малкъар тепсеулени кёргенден сора алагъа юйренирге кёлленнгенди. Аллай затла уа мени бек къууандырадыла. Сора Рамазан айда да ала, мени хурметлеп, эрттенликде, ингирликде да сакъ болуп, кюз узуну мени сакълап ауузланыргъа унамай тургъанлары да.

Жетишаламыса деп соргъаныгъыз ючюн, дагъыда бир юлгюню айтырыкъ эдим. Жаш адамла иги окъуп, сынауланы да жетишимли бергенликге, жюреклери излеген усталыкъны сайламасала, аллай окъуу алагъа зауукълукъ бермейди, билимлери не иги болса да.

Сёз ючюн, орус тилден бла тарыхдан жюз балла, ингилизчадан а 93 балл алып, «Тыш къыраллы филологиягъа» кирген эди бир къызчыкъ окъургъа. Ийнанырыкъ тюйюлсюз, ол футболну асыры сюйгенинден «Лужниклеге» хар кюнден баргъанча жюрюгенди анга къараргъа. Энди уа окъууун къоюп, МГУ-гъа жангыдан футболдан менеджер болуп ишлерге жарарча халкъла аралы байламлыкъла факультетге кире турады. Аны айтханым, адам школну бошагъанлыкъгъа, анга не усталыкъ жууукъ болгъанын ангылап, сезип да къоялмайды.

- Санга уа тилми, огъесе адабиятмы жууукъду, артда аладан къайсы ызны сайларгъа сюериксе?

- Жангы окъуу жылдан башлап бизге энди, кертиси бла да, аладан биринде тохташыргъа тюшерикди. Окъуугъа кире туруп, жаланда литература деп, аллай сагъыш бла келген эдим. Дерслеге жюрюп тебирегенимден сора уа, билемисиз, тил билимни бек жаратханма, бютюнда лексикологияны. Хар сёзню ич магъанасы – ол алай сейирди! Устазыбыз Елена Алексеевна Нефёдова аланы юсюнден хапарлап башласа, анга солууунгу тыйып тынгылайса. Аны себепли илму бла да кюреширге, лексикология ызны да сайларгъа деген умутдама.

Адабият чыгъармаланы юслеринден айтхан заманда уа, акъ сёзню бегирек жаратама. Мечиланы Кязимни поэзиясын бютюн багъалайма. Бюгюнлюкде жазгъанларыбызны алып айтсам а, бир эллибиз Ахматланы Любаны чыгъармачылыгъы манга жууукъду, бютюнда Быллымгъа, атасына атагъан назмулары.

Орус литературада уа классикады манга жууукъ. Акъ сёз бла жазгъанладан а Марина Цветаеваны, Александр Блокну, Анна Ахматованы назмуларын айырама.

- Окъууунгдан тышында башха затла бла кюреширча амал а табамыса?

- Дерслеримден сора кюрешген затларым да – ала асламысында филология бла байламлыдыла. Сёз ючюн, малкъар, орус тилледе да назмула жазама. Алай бла жаланда кесими сынагъан этеме. Къулийланы Къайсынны жюзжыллыгъына жазгъан назмум «Слово твоё идёт по миру и учит мир радости» деген жыйымдыкъда басмаланнганды.

Дагъыда, айтханымча, акъ сёзню сахнагъа чыгъып окъургъа сюеме. Заманым болса, МГУ-да малкъар, къарачай студентлени «Землячестволарыны», «Адалатны», «Эльбрусоид» къурагъан тюбешиулерини барысына да къатыша, чыгъармала да хазырларгъа кюрешеме. Барыбыз да бирге жыйылып, къайдан болгъаныбызны унутмай, тилибизге, адет-тёрелеге эс бурулгъанын ахшы шартха санайма.

Тылыдан этилген ашарыкъланы хазырларгъа да сюеме. Къызла бир бирибизни да сыйлаучубуз. Андан сора да, гюллени ёсдюрюуню жаратама. Ала кёлюнгю кётюредиле, жашаугъа ачыкъ ниет бла къараргъа себеплик этедиле.