«Жаны» болгъан харбыз

Жаз башы жууукълаша келсе чамны, кюлкюню кюнюн белгилерге  кёпле сюедиле. Аны бла байламлы бюгюн бу къысха чам хапарчыкъланы басмалайбыз.

Тау эллени биринде  жашагъан артыкъ батыр болмагъан бир жаш жумушлары болуп уллу машинасы бла шахаргъа келгенди. Аланы женгил тындырып, орамлада да бираз айланып, жол кёл алды. Артха юйюне бир ненча эл бла ётюп, алай жетерикди, аланы уа хар биринде жууукълары, тенглери жашайдыла.

Сагъыш эте кетип, къонакъгъа кимге барлыгъын сайлады. Арбазгъа киргенлей, анга жарыкъ тюбеп, саулукъ- эсенлик сурай, жууукълары аш-суу къайгъыгъа кирдиле. Сыйлана, хапар айта, адамларын эсгере, заман терк озуп, ашхам къарангы болду. Жаш да, къонакъбайлары бла саламлашып,  машинасына от алдырып жолгъа тебиреди.

Элге элтген тюз жол тауусулуп, машина, ташлы жер бла къонгуроу таууш эте, къарангы кечени чыракъ жарыгъы бла жыра, акъыртын барып башлады. Шофёр эрикгенин макъам бла кетере, сёзлени да мурулдай, ырахат рульну бурады.

Айланч жолгъа киргенлей а, педальны юсюнде тургъан аягъына билмей тургъанынлай бир зат къаты тийди. Ол экили бола, кёрюннген этген болур ансы деп, сагъыш этгинчи, дагъыда бир  зат  башына уруп кетди. Жашха къоркъуу кире башлады. Газдан акъыртын баса, аягъына урсала, тобугъун сакъал тюбюне дери кётюре, терлегени сууча бара, шош болгъанлай, биягъы газгъа сабыр къатыла, аман кюнлю болуп, жарым сагъатха жетиучю жолу чексиз узун кёрюне тебиреди.

Тобагъа да къайта, бисмилляхийни да айта, бутуна да къалтырауукъ тийип, энишге къараргъа да къоркъуп бара тургъанлай, аллында тохтагъан машинаны кёрюп, жан кирди. «Ай, энди ашап къоярыкъ эсе да!»- деп газдан басды. Ол зат да, эшитген эггенча, олсагъатлай аягъын терк - терк тюйюп башлады.  Жаш аллындагъы  машина бла тенг болгъанлай, секирип, чыгъаргъа атылды. Ол кезиуде ахыр кере урайым деген болур эди ансы, чакъырылмагъан жол нёгери эки аягъына да бирча къаты берди. Ашай, иче тургъан жашлагъа женгил жетип: «Шайтан! Шайтан!»- деп, ауузу къургъакъсып, сёз айталмай, машинасына кёргюзтдю.

Жашла, къол чыракъны алып, бу не шайтан эсе да букъусун бардырайыкъ деп, эшиклени хыны ачдыла. «Шайтанны» кёргенлей а, барысы да харх этип кюле, къара деп чакъырдыла кесине келе тургъан уланны. Ол, къоркъа-къоркъа, эшикден ары боюнун созгъанында,  анда уа - бир уллу харбыз. Жууукълары, къурлай иймейбиз деп, машинагъа аны салып жибергендиле. Тюз жолда жеринден тепмей келе-келип, айланчда уа тёнгерей да, жашны аягъына къагъыла, ойнай, къоркъута-къоркъута келгенди. Алай бла улоуну иеси, сыйгъа тюшгенин ангылап, харбызны да алып, жашла таба тебиреди…..

Бир затдан да къоркъмагъан тенгле 

Эрттеден бери тюбемей тургъан окъуучу тенгле оноулашып, кеслери тиширыуласыз жыйылып, ашаргъа, ичерге келишдиле. Тап жерде олтурдула, тансыкъларын ала, хар бири жашау - турмушларын, не бла кюрешгенлерин, не жетишимле болдургъанларын билдирип бошадыла. Сора кезиу тиширыуланы сюзерге жетди.

Иги, аман да айта келип, бир акъылгъа тохташалмагъанларындан сора тамата, даулашханланы тохтатып, тенглерине былай айтды: «Жашла, андан эсе къатынларындан кимле къоркъа эселе да, къолларын кётюрсюнле, уялмай». Тынч-тынч аллай къолла кёп болуп къалдыла.

Тамата, жеринден къобуп, кеси да алагъа къошула, бу жаны бла жангыз болмагъанына къууанды. Алай къараса, аш къанганы къыйырында эки арыкъсуу, сазбет жашла бу соруу былагъа берилмегенча ашха жан атып кюреше.

Ол алагъа айланып:- Тенглерим, сиз сорууну эшитмейми къалгъансыз? - деди.

Аладан бирини, эшитгенбиз-эшитген деген жууабына сейир эте:

- Да бизни, быллай мазаллы жашланы, къоркъута эселе тиширыуларыбыз, сизни уа алындырмай къалай турадыла? - деп чамланды.

- Да къатынны не затындан къоркъурукъса, - деди жашладан бири, къолларын сыйпай, -быстыр жуу десе, жуууп, аш эт десе, этип, юй тюп сыйпа десе, сыйпап, ырахат жашайбыз да, къоркъмайбыз!

Омакъ машинасыны хатасындан…

Бир кюн бир къарачайлы «Мерседесине» да минип, Къарачай шахардан Нарсанагъа бара болгъанды. Мараны ичи бла оза, суу ала тургъан бир къызны кёрюп, пипип этдиргенди. Арлакъгъа кетгенлей, ызындан бир «Нива» машина къыстау келгенин эслегенди, алай артыкъ эс бурмагъанды. Ол а, алгъа озуп, тёгерек бурулуп, аны аллын тыйгъанды да, ичинден бир бирине ушагъан беш добар жаш тюшгендиле.

- Бюгюн Мара ичи бла озгъанса да? -деп соргъанды аладан бири, кёкюрегин тургъузуп.

- Озгъанма, - дегенди жаш. - Не эди да?

- Шаудан къатында бир къызны кёргенсе да?

- Кёргенме.

-Анга пипип этип озгъанса да?

- Да, хау, алай да болгъанды.

- Биз беш къарындаш болуп, жангыз эгечибизге аллай хиликкя чамла этдире турлукъму сунаса? Тюйюшейик! - дегенди таматалары.

Иш тапсыз бола тебирегенин ангылап, жангы къарачайлы:

- Жашла, сиз - бешеулен, мен а - жангыз, ол тюз тюйюлдю Аллахны, адамны къатында да, - деп тохтагъанды.

Сора къарындашла кенгешип, таматалары:

- Керти айтаса, Хасан да, Хусей да сени жанлы болсунла да, ючеу-ючеу тюйюшейик, - дегенди.

  «Эриши киши»

Хасаниячы жашла, жыйын болуп, чалгъы тарта эдиле, кече къошда къалып. Ингир ала, ашап-ичип, кюле-ойнай тургъанларында, жашладан бири:

- Оллахий, арыгъаным кетмегенди не эсе да, бир кесек къалкъыйым, - деп, жатып къалгъанды.

Ол заманда элден бир жаш аш-суу келтирип келгенди, аны бла бирге уа желимден этилген бет къап, дунияда мындан эриши болмаз дерча - бурунунда да бир уллу губусу бла, тишлери да къынгыр-мынгыр къарт къатынны къабы. Чалгъычыланы бирлери:

- Тейри, мен ол жукъучуну къоркъутмай къоймам, - деп, аны да кийип, къошха кирип кетгенди. Жашны уятханды да, бетине къарап тохтагъанды. Ол а, ачыуланып:

- Кет былайдан! Нек къоймайса жукъларгъа? – деп, бир жанына бурулуп къалгъанды.

Ол къапны кийген сейир этип, чгыъып кетгенди. Экинчи кюн а ол «алмостудан» къоркъмагъан жаш бир нёгерине:

- Алан, ол Ибрахим ичсе, не эрши болады!

-дегенди.