«Не заманлада да чагъыргъа жамауат къажау сюелгенди»

Ичги...кёплени эшиклерин жапхан къыйынлыкъ. Биринчи атламланы этген къыйынды, артда уа ол тузакъдан чыгъаргъа не заман, не къарыу табылмай къалады. Бусагъатда ичгиге хорлатхан адамланы кёрсенг, озгъан ёмюрледе уа болум къалай болур эди, деген соруу чыгъады. Аны юсюнден биз КъМР – ни наркодиспансерини стационар бёлюмюню таматасы Шунгарланы Мадина бла ушакъ этгенбиз.

-Ичгичилеге эртте дуниялада жамауат къалай къарагъанды?

-Шёндюгю жамауат бла тенглешдирсек, тёзюмсюз. Не болгъанды бизге, ичги жашауубузгъа къалай синнгенди – бу соруу бизни къыралыбызны тарыхы бла да байламлыды. Сёз ючюн, Уллу Ата журт урушдан сора ичги жайылгъан эди. Нек? Ол ачы жараны селейтир ючюн. Алай не заманда да бизни къыралыбыз бу эриши къылыкъны кетерир ючюн кёп зат этерге кюрешгенди. Алай, не сейир, законла ишлемейдиле. Тюкенден сатылмасала ичгиле, адамла юйлеринде этип башлайдыла.

- Да бусагъатда ичгиге берилгенле аздыла да?

- Наркотиклени къапханына тюшгенле  уа бек кёп болгъандыла. Аланы санында школчула да, тиширыула да. Наркотиклени да, ичгилени адамгъа этген «хайырлары» бирди: ала башны хайран этедиле.

Чагъыр ичерге адамла эртте  юйреннгендиле. Къыздырыучу ичгилеге сюймекликни адам улу  бюгюнлюкде да хорлаялмайды. Жамауат арасында уа ичгичилик не заманда да бек уллу гюняхха саналгъанлай келеди.

- Эрттегили къыраллада ичгиге къалай къарагъанларыны юсюнден айтсагъыз эди.

-Спирт къошулгъан ичгиге сюймеклик буруннгу замандан башлап, бек  уллу айып болгъанды, ичгичилеге салыннган азап да  къаты эди. Буруннгу  Грецияда тюзелмегенлени тутмакълагъа ашыргъандыла неда асмакъгъа асхандыла. Спартада къулланы, аякъларын-башларын билмей тебирегинчи ичирип, адамла арасына чыгъаргъандыла, шахарчыла, аланы кёрюп, бу къылыкъдан жийиргенирча, кёллери къачарча.

Бурун  Римде уа эсирген сенатор деген къуллукъ болгъанды. Аны борчуна хар кюнден иги да тартып, орамлада ётген-сётгенлени кёз туураларына урунуп, аланы кесини къылыкъсызлыгъына кюлюмсюретип айланнган киргенди. Алай бла жамауатда ичгичиликге къажау кёз къарам кючленнгенди. Бу жаны бла тыйгъычсыз болгъан даражалы  римлянлыланы уа къарауашла этип окъуна къойгъандыла.

Индияда браминни (дин ахлуну бир тюрлюсю) бу жаны бла гюняхын эслеселе, анга отда къыздырылгъан темир сауутдан ийнек сийдикни ичиргендиле.

-Орта ёмюрледе  бу тапсыз къылыкъ мардагъа сыйыннган ишми эди огъесе угъаймы?

- Ол заманда да къажау иш  тохтамагъанды.  Франклыланы патчахы Карл Великий  аланы биринчи кереге жабылгъан жерге жыйып азап сынатханды, алай бла тыйылмагъанланы экинчиден, адамла арасына чыгъарып, чыбыкъла бла тюйдюргенди, андан сора да тохтамагъан насыпсызланы уа  асмакъгъа асханды.

Францияда бу къауумну келечилерин тутмакъгъа олтуртхандыла, ахыры бла да ышаннгысызлыкъланы уа къулакъларын кесип, къыралдан къыстагъандыла. Ингилизде  уа боюнларына ауур боюнсала тагъып, орамлада айландыргъандыла. Голландияда ичерге сюйгенлени бузлагъан сууу бла чыккыргъа бир ненча кере сугъуп чыгъаргъандыла.

-Бизни къыралда не заманда да ичгичилеге жазыкъсыныу тёре болур эди?

-Алай болгъанлыкъгъа, Россейде да бу къужур къылыкълылагъа къаты азап да салгъандыла. Иван Грозный патчахлыкъ этгенде тартыргъа излегенлени иги кесек заманнга чагъырдан толгъан чыккыргъа олтуртхандыла. Алай андагъы ичги артыкъ аламат  болмагъанын чертирге керекди. Ары къайнагъан, мардасындан къаты градуслу суусунну къуйгъандыла. Аллай жууунуу бир-бирде  жазыкълагъа иги бла бошалмагъанды - этлери сюеклеринден айырылып ёлгенле  болгъандыла.

Алай, айыплаугъа да къарамай, Россейде  биринчи  ичги жерле Иван Грозныйны заманында ачылгъандыла. Ала бийик даражалы, жабыкъ эшикли клублагъа ушагъандыла, ары жаланда опричниклени кирирге къойгъандыла. Бара-баргъан заманда ол юйлени босагъалары башхалагъа да бош болгъанды.

Къырал ичгичиликге азап салгъаны бла бирге, жол да бергенди. Быллай жазылмагъан жорукъ жашауда жерин табып тургъанды: адам ичген жерге жерде  олтургъан заманында аны андан къыстаргъа кишини эркинлиги жокъ эди, аладан тюшген ахчаны жарымы казнагъа баргъаны себепли.

-Да бюгюнлюкде да битеу къыраллада да ичги казнагъа  кёп ахча тюшюреди.

-Аны хатасындан а кёпле ичип, бузулуп, замансыз ёлюп кетедиле. Ичгичиликни къапханына бир тюшгенле андан хазна къутулмайдыла. Бизни наркодиспансерибизге келгенле къанларын тазалайдыла, андан да ары ичерге кюч алып кетедиле. Жюз багъылгъандан экиси – ючюсю тюз жолгъа тюзеледиле, къалгъанлары уа – угъай.

- Не замандан бери жер башында ичгичиликден багъып башлагъандыла? Бу огъурлу ишде биринчиле къайсы къыралла болгъандыла?

-Бек биринчи Ингилизде 1870 жылда  ичгичилени  багъаргъа деп энчи учрежденияла къуралып тебирегендиле. Францияда уа былагъа шашхан ауруулула тургъан психиатрия клиникалада къарагъандыла.  Онтогъузунчу ёмюрде бу больницалада жатханланы ючден бири ичгичиликден къыйналгъанла болгъандыла.

Кёп къыралда спиртли суусаплагъа къайсы заманда да тыйгъычлыкъ этерге кюрешгендиле. Ол жорукъланы бузгъанлагъа уа  уллу тазир неда азап чекдиргендиле. Алай жашил желмауузну жангы технологияланы болушлугъу бла окъуна бир жерде да толусунлай хорлаялмагъандыла.

- Бусагъатда хакъ тёленнген клиникала кёп ачылгъандыла. Алада ичгичиликден багъыу жетишимли барамыды?

-Угъай, бармайды. Алада да тюз къырал учрежденияладача жюз адамдан экиси – ючюсю тюзеледиле. Алай палаталары бек сейирликдиле, ашлары да тап къуралыпды. Жарсыугъа, ичгичилеге бла наркоманлагъа медицина алыкъа тынгылы болушалмайды.