Ауулну жарсыулу къадары

Тау ауузланы къайсысына барсанг да кёресе бузулуп, чачылып, тюп болуп тургъан эски эллени. Таш хурула, оюлгъан къабыргъала, журт мурдорла бла шинжили юлкюле, чыгъанала къалауурла болуп къалгъандыла бир заманлада жашау къайнагъан тийрелерибизде.

Къыямамы жетди былагъа, жерми тепди, вулкан атылып отму тюшдю, къаяла, тауламы оюлдула юслерине. Не болуп къалды былагъа? Къаялагъа тирелип, состар ташладан къаланнган журтлагъа.

Бюгюнлюкде аланы атлары да унутула барадыла. Ала бла бирге кёп тукъумланы да къадарлары алача болгъанды. Бу хапар аллай бир сур жазыулу элни, тукъумну юслеринденди.

Бийланы Сафар-Алий Огъары Малкъарда Къоспартыда жашагъанды. Анда туугъанды, юйюр ёсдюргенди. Ууахтысы жетгенде, дуниясын алышханды. Асыралгъан да анда этгенди. Бийик, ариу, субай юч жаш бла бир къыз къойгъанды ызындан. Жашла – Паша, Маштай, Хажи. Къызны аты уа Аплий эди.

Чирик кёл тийресинде тукъумну Ауул деп бийлик жерлери болгъанды. Анда мал тутхандыла, мирзеу ёсдюргендиле, жыйырманчы ёмюрню ал жылларында, бу тукъумдан жети-сегиз юйюр ары кёчюп, эл къурагъандыла. Аланы санында Сафар-Алийни, Асланбекни, Мыртаны, Хажи-Омарны, Шауайны, Баттыны, Тотур-Бекни юйюрлери.

Была къолларында болгъан адамла эдиле да, экинчи жыл, башын да къанжал бла жапдырып, межгит ишлетгендиле. Оразада узакъ къошладан окъуна малчыла жума намазгъа ары жюрюп болгъандыла.

Эл ортасында ныгъыш да къуралады. Къартла, туудукълары бла алайгъа келип, нарт жырла, таурухла айтхандыла.  Элде ыйыкъдан мал союлгъанды, андан юйюрлеге энчи юлюшле чыгъарылгъандыла. Огъары Малкъардан да ёгюз арбала бла терк-терк келе башлагъан эдиле. Алай бла ол тийреде эл къуралады.

Жарсыугъа, аны ёмюрю узакъ тюйюл эди. Анда адамла жашагъанлы толу юч жыл да толгъунчу, къыралда революция башланады, ызы бла Инсан уруш. Ол да бошалып, жангы власть тохташады. Аны къуллукъчулары къурала тургъан элни чачадыла. Юйлени, журтланы буздуртуп, къурулуш материалларын юйлерине ташытадыла. Межгитни окъуна къоймайдыла. Аны къанжалын къобарып, кеси юйюню башын жапдыртгъан къуллукъчу отуз жетинчи жылда тутулуп, аны бла жокъ болуп къалады.

 Ауулда элни къурагъанладан а не хапар, ахырлары къалай болду? Тюзюн айтханда, аланы бирине да сукъланырча тюйюл эди. Эр кишилени къаууму отузунчу жыллада тутулгъандыла. Бир-бирлерин а Ата журт уруш жутду. Тиширыула уа, тутулуп кетген аталарыбыз, къарындашларыбыз, эрлерибиз бюгюн-бюгече къайтырыкъдыла деп, аланы сакълай ёмюрлерин оздургъандыла.

Сафар-Алийни тамата жашы Паша узун бойлу, субай жаш, сыбызгъыны аламат сокъгъанды. Бий улуну сыбызгъы тауушу чыкъса, тёгерегине адамла басынып къалыр эдиле. Аны юй бийчеси Амырханланы Омарны къызы Шамшият эди. Суу сурат кибик ариу жан. Бу экисини да аталары антлы тенгле болгъандыла. Бирге уугъа жюрюгендиле, башха тау эллеге, ауушла бла аууп, къонакъгъа барып болгъандыла.

Омаргъа къыз туугъанда, аны къууанчын этген кюн, аш къанга артында олтуруп хапарлашханда, Омар бла Сафар-Алий сабийле жетселе, аланы бир юйюрлю этербиз, деп оноулашхандыла. Ол кюн окъуна эфендиге айтып, Сафар-Алийни жашы Пашагъа бла Шамшиятха некях этедиле. Миллетде аллай адет эрттеден жюрюгенди.

Андан сора Сафар-Алий жашын Амырханлагъа терк-терк элте тургъанды. Сабийле бир бирлерин таныгъандыла, билгендиле. Артдан-артха, жомакълада, таурухлада айтылгъанча, бир бирлерин къаты да сюйгендиле.

Заманлары жетгенде, эки тукъумну да таматалары жыйылып, оноулашып, Паша бла Шамшиятны бир юйюрлю этедиле. Бийлада, Амырханлада да уллу тойла боладыла. Была бир бирни ангылап, ариу жашап тебирегендиле. Жарсыугъа, сабийлери болмагъанды.

Сюйген адамымы жер башында урлукъсуз къоярыкъ тюйюлме деп, сабийлери болмагъанны терслигин кеси боюнуна алып, Шамшият юйюне кетерге да бир тебирейди. Алай эри унамагъанды: «Туугъандан бери да бир бирге буюрулгъанбыз. Аталарыбызны антлары бла байланыпбыз. Арабызда сюймеклик барды. Биз бирге жашаргъа керекбиз»,-деп къойгъанды.

Маштайны юй бийчеси Жанхотланы Къумукъну къызы Сарат эди. Быланы бир къызлары Жаннет бла жашлары Мухаммат болгъанды. Къарындашланы гитчелери Хажиди. Ол Мысакаланы къызларын алады.

Жангы власть Ауулну чачхандан сора, къарындашла юйюрлери бла Нальчикге кёчедиле. Отуз экинчи жыл аланы барысын да тутадыла. Ол заманлада тюрмени сынагъанла ызларына хазна къайтмагъандыла.

Ауулда юй-журт ишлеп жашап тебирегенлени араларында тутулгъанла дагъыда болгъандыла. Ол санда Тотур-Бек, Мырта эм аны эки жашы Сейид бла Келлет.

Тотур-Бек бир ненча жылны Уралдан къагъыт ийип тургъанды. Бир жол башха жерге кёчюредиле деп, письмосу келген эди. Андан сора хапары айланмады. Ол аны бла думп болуп къалгъанды.

Мыртаны   аны биргесине тутулуп кетген жашларыны юслеринден да хапар болмагъанды. Ким биледи, къыралны къайсы тутмакъларында жоюлдула? Жашы Хамит а Уллу Ата журт урушха къатышханды. Полтава тийресинде бардырылгъан сермешледен биринде жоюлгъан хапары барды. Тутулмай къалгъан жашы Таусо уа 1940 жылда аскерге чакъырылгъанды. Фин урушха къатышып, анда жигитча ёлгенди.

Ма алай бла чачылып къалгъанды жангы къурала тургъан тау эл.