«Сабий чыгъармачылыгъым энчи ёхтемлигимди»

20 апреля, 2024 - 09:03

Белгили поэт, драматург эм прозаик Ёлмезланы Мурадин 75-жыллыгъын белгилейди.

Ол назмула жазып акъылбалыкъ болгъунчу окъуна башлагъанды. Чыгъармачылыгъында сабий назмула жазыугъа аслам эс бёледи.  Бюгюнлюкде  Шимал Кавказда гитчелеге деп жазгъан авторладан бек белгилиледен бириди.

Андан тышында да,  тилманчлыкъ эмда драматургия бла да кюрешеди. Къабарты-Малкъарны бла Къарачай-Черкесни  сахналарында аны пьесаларына кёре кёп спектакль салыннганды.
Тилманчлыкъ ишини юсюнден айтханда, аны Хайямны рубаилерин малкъар тилге кёчюрюп, энчи китап этип чыгъаргъанын айтырчады.  
Бу кюнледе уа  Ёлмезланы Мурадинни 75-жыллыгъына аталып, Гуманитар тинтиулени Къабарты-Малкъар институтунда аны чыгъармачылыгъы бла байламлы илму семинар ётгенди. Бюгюн а ол редакцияны къонагъыды.

- Мурадин, адабиятда биринчи атламларынгы юсюнден айтсанг эди.

- Назмучуланы кёбюсюча,  жазаргъа кюрешип  сабий заманымда башлагъанма. Къайсы классда окъугъаным эсимде тюйюлдю, XIX ёмюрде  жашагъан орус поэт Иван Суриковну «Детство» деген назмусу мени бир сейир дуниягъа элтип  къойгъан эди.  Сейирим: орусча аз-маз билген таулу жашчыкъгъа ол алай тамаша къалай да кёрюнюп къалгъан эди? Баям, поэзияны тейри къылычын ол назму кийиргенди жюрегиме. 

- Закий Къайсыныбыз  фахмунга бийик багъа бергенин да эшитгенбиз.  Аны бла къалай танышхан эдинг?

- Союзну заманында  Къабарты-Малкъарны Жазыучуларыны союзу жаш  жазыучулагъа болушлукъгъа   семинарла къураучу эди. Къайсын бла 1972 жылда болгъан семинарда танышхан эдим. Ол мени назмуларымы артыгъы бла махтаса да,  бек хычыуун кёрюннген эди. Андан сора да,  аны кёп ариу сёзюн эшитгенме.  Аны бюсюреую уллу поэтлеге да сый-намыс эди. Жаш жазыучугъа уа, айхай да, уллу аперимлик, учундургъан, къанат битдирген  бир кюч эди.

Къулий улу жаш жазыучулагъа иги болгъанды, бютюнда фахму чирчигин кёрсе.  Былайда «Къайсынны эсгермесини аллында» деген назмуму бир кесегин эсгертирге сюеме.
 
Ахыр кюнюн эркелетеди кюз,
къырпакъ талдан жилтинчикле 
                                               чартлай.
Санга келгенме,  Къайсын, шош атлай,   
Сен энди ёмюрлюксе, ёлюмсюз.
 
Туугъан ташынг кирип сыфатынга,
эсибизде тутду  тюрюнгю.
Эрлигинги, жюрек да нюрюнгю,
излеп келгенме бюгюн къатынга.
 
- Москвада М. Горький атлы айтхылыкъ Адабият институтха къалай кирген эдинг? 
 
- Биринчи семинарда окъуна Къайсын: «Окъугъан а этемисе?» - деп сорады. Аттестатымда ана тилден бла адабиятдан белгилерим жокъ эдиле да, кесибизни университетге документлерими алмай къойгъанларын айтама.  Ол а: «Окъумай жарарыкъ тюйюлдю!» - деп, институтну ректору Пименовха къагъыт жазып, къолума береди. Ол институтха тюшер ючюн бек башы - чыгъармачылыкъ сынаудан ётерге керек эди.  Аны  ётеме да, экзамен берип,  студент болама. 
 
- Ол заманда атлары айтылгъан жазыучуладан, поэтледен къайсылары бла тюбеген эдинг?
 
- Институтха кёп белгили жазыучу келиучю эди.Ала бла уллу танышлыгъым болмагъанды, ушагъ а  Сергей  Михалков, Павел Антокольский бла да этгенме. 
Институтда чыгъармачылыкъ устазым, РСФСР-ни Къырал саугъасыны лауреаты, жашлай уруш жолларын къыдырып чыкъгъан, уллу адамлыгъы болгъан поэт Николай Константинович Старшинов эди. Анга хурметим бек уллуду: аны да кёп ариу сёзюн эшитгенме. 
 
- Мен билгенден, сени чыгъармачылыкъ жолунг сабий назмуладан башланнганды?
 
- Сабийлеге жаланда 1970 жылда жазып башлагъанма, аны да эгечими къызчыгъыны хайырындан. Биринчи назмум «Жаухарчыкъгъа бешик жырчыкъ» деп алай эди. Андан бери сабийлеге атап кёп назму, жомакъ, сахна оюн да жазгъанма. Кесиме махтау тартмай айтайым: сабий чыгъармачылыгъым энчи ёхтемлигимди.
 
- Къаламынгдан чыкъгъан къайсы чыгъармаланы энчи жаратаса эмда нек?
 
- Кесим жаратхан ууакъ затларым аз тюйюлдюле. Уллу чыгъармаланы алып айтсам а: «Гошаях бийче», «Тахир бла Зухура», «Шошлукъну чюйреси», «Малкъар поэмасы», «Аллах, халкъымы сакъла». Бу ахыр драма алыкъа окъуучулагъа белгили тюйюлдю. Сора - «Нартла». 
«Нек?» деген соруугъа жауабым: жюрек юлюшюм  былада кёбюрекди. 
 
- Биринчи пьесанг а къайсы эди?
 
- «Гошаях бийче». Басхан ауузунда бара, Тырныаууз башында эртте тюп болгъан буруннгу Эл-Журтха жете, атам Къаншаубийни бла Гошаяхны хапарларын  айтмай къоймаучу эди, Къамгъутну (Гошаяхны биринчи эри) кешенесине да къайтып. 
 
- Кёчюрмечиликге да кёп кюч бла  заман бересе. 
 
-Омар Хайямны рубаилерин энчи китап этип чыгъаргъандан сора да, япон,  шаркъ, тюрк поэзиядан кёчюрмелерим да иги кесек бардыла. Аланы  бирге жыйсанг, бир уллу том боллукъду.
 
- Кёп болмай къарачай театр  «Шошлукъну чюйреси» деген пьесангы салгъанды. Аны жазаргъа не зат итиндиргенди? 
 
- Жашау чюйреликле. Арт жюз жылны ичинде дуния аз  бузулмагъанды, алай кавказ халкъла тёрелерине кёре жашай келгендиле. Бу жол а бек хорлата башлагъанча кёрюнеди. Адеп-къылыкъ, ана тил да унутула барадыла. Ол затла мени бек жарсытадыла. 
 
- Сени оюмунга кёре, сабий адабиятыбыз  не халдады?
 
- Сабий адабият бла драматургия эм къыйын жанрлагъа саналадыла. Аны себепли болур, сабийлеге жазгъан жазыучула бек аздыла. Иги чыгъармала да - анга кёре. Болсада, бюгюнлюкде сабийле сюйюп окъур чыгъармаларыбыз бардыла.  
 
- Бош заманынг болса, аны къайда эм къалай ётдюрюрге сюесе?
 
- Жазыучуну бош заманы болмайды. Кесими юсюмден айтсам - бу ишге берилгенли бери, ийнаныгъыз, столдан ашымы тынч ашап къопханма деп билмейме. Къалам къуруда ашыкъдыргъанлай, тынгысыз этгенлей турады: жазгъанларынгы жарты ишленнген неда учхара кетген жерлери бир такъыйкъада тынчайыргъа къоймайдыла. Неда жангы  фикир тууады, неда жангы оюм. Къайры барсанг да от алыргъа баргъанчады.  
 
Сансызлыкъ тюйюлдю ол. Аны бирле уллу кёллюлюкге санап, тырман да этиучюдюле. Жазыучуну Аллах берген къадары алайды. Эрикгенден-эрикгеннге жазгъан жазыучу окъуучуланы кёллерине жеталмайды. Жаланда жашауун чыгъармачылыкъгъа толу берген тийишли болады халкъ хурметине.  
 
- Мындан ары муратларынгы айтсанг эди.
 
- Тюнене   жыйырмажыллыкъ жаш эдим, бюгюн а ныгъыш къартлагъа къошулгъанма. Алай  сабийликде къалгъан адамладанма, бюгюн да жомакъгъа ийнаннган назмучу. Талай зат да жаздым. Нальчикде, Москвада, Парижде, Бакуда малкъар, орус, француз, азербайджан тилледе жыйырма юч китабым басмаланды. Андан тышында да - онюч пьесам.
Бирге жыйгъанма да, ала  10 том боладыла. Аз тираж бла алтысын чыгъаргъанма, тёртюсю уа алыкъа хазыр тюйюлдюле. Жазгъанларымы халкъ жарата эсе, сора мен да бош келмегенме бу дуниягъа. 
 
Муратларым бардыла, алай аланы юслеринден айта турмайым: айтылгъаны толмазгъа ёчдю. Аллах буюрса, ала да этилирле. 
 

 

Ушакъны Таппасханланы Аминат бардыргъанды.
  • 9 просмотров
Поделиться: